psychologie van de rivaal

Begin juni nam ik als zwemmer deel aan de CSIT World Sports Games in Griekenland. Rondom eat, sleep, swim, repeat had ik wat tijd om te gaan kijken bij andere sporten. Als sportpsycholoog vallen me natuurlijk allerlei mentale vaardigheden - of het gebrek daaraan - op. Bij het heren dubbel tennis, Mexico tegen Oostenrijk, genoot ik van de grote variatie aan scheldwoorden en rondvliegende rackets. In eerste instantie liep het redelijk gelijk op, totdat één van de Mexicanen na een dubbele fout enigszins gefrustreerd begon te mopperen. Het volume van zijn frustraties nam met elke fout, netbal of out toe, net als het hoofdschudden, de hangende schouders, handgebaren en de vergeefse pogingen van zijn dubbelpartner om hem er weer bovenop te helpen. De Oostenrijkers leken hier alleen maar van te groeien: ze speelden steeds beter met de winst als resultaat. Een klassiek voorbeeld van hoe de wedstrijd bepaald kan worden door mentale factoren. Het was een mooie demonstratie van wat ik noem: de psychologie van de rivaal. Bestaat dat concept echt en hoe werkt het precies? NLsportpsycholoog-stagiair Ísabel Bakker en ik doken de wetenschap in. 

Invloed op de “rivaal”  

Wanneer een sporter zich zelfverzekerd voordoet, bijvoorbeeld door een assertieve lichaamshouding aan te nemen, kan dit mentale effecten hebben op de tegenstander. Onderzoek suggereert dat sporters met een zelfverzekerde uitstraling door de tegenstander als dominant en intimiderend worden gezien, wat het zelfvertrouwen en de prestaties van de opponent niet ten goede komt (Allen et al., 2019). Met andere woorden: als je op een sportieve manier de mindset van je rivaal wilt beïnvloeden, zorg dan dat je zelfvertrouwen uitstraalt en vooral niet teveel laat zien dat je baalt als het tegenzit. Oefen die pokerface! 

Invloed op de sporter zelf 

Bekend in de psychologie is het “pen-in-de-mond”-experiment van Martin en Stepper (1988). Het is een voorbeeld van de wisselwerking tussen lichaam en brein en laat zien hoe lichaamshouding en gezichtsuitdrukkingen onze emoties kunnen beïnvloeden. De helft van de deelnemers aan het onderzoek moest een pen tussen hun tanden houden – dit activeert de spieren die je gebruikt bij glimlachen. De andere helft hield de pen tussen hun lippen, wat juist activatie van glimlachspieren voorkomt. Beide groepen bekeken cartoons, en degenen die de pen tussen hun tanden hadden, vonden de cartoons grappiger dan de groep bij wie de glimlachspieren niet geactiveerd waren. Hoewel vervolgonderzoek dit effect niet altijd vond, klinkt het logisch. Probeer het zelf maar eens: als je even rechtop gaat zitten met je schouders recht en borst vooruit, voel je je meteen wat actiever en zelfverzekerder. Zo kun je dus je brein voor de gek houden als je even onzeker bent tijdens het sporten. Fake it till you make it: glimlach, neem een actieve houding aan en je bent meteen weer klaar voor je volgende actie! 

Invloed op het team  

Hoe de sporter zich presenteert, beïnvloedt ook diens teamgenoten. Leidinggevend gedrag - zoals het creëren van een omgeving waarin teamgenoten zich veilig voelen om te communiceren, risico’s te nemen en elkaar te steunen - staat in verband met verhoogde mentale veiligheid binnen teams. En dat verbetert dan weer teamwork, veerkracht en tevredenheid met teamprestaties (Fransen et al., 2020). Daarnaast, wanneer een sporter een teamgerichte mindset aanneemt en positieve emoties laat zien in de groep, dan geeft dit niet alleen de individuele prestaties, maar ook de teamsuccessen een boost (Campo et al., 2019). Dus als je zichtbaar je vertrouwen in je team uit met bijvoorbeeld aanmoedigingen en peptalks, dan bevorder je daarmee de teamprestaties! 

Oplaadtips NLsportpsycholoog  

Conclusie: de psychologie van de rivaal bestaat echt en kun je inzetten als mentale tool. Hoe je jezelf laat zien – je lichaamshouding en gezichtsuitdrukking – heeft grote invloed op je tegenstanders, je team en op je eigen gevoel en prestaties. Rondvliegende rackets en gemopper helpen alleen je rivalen vooruit. Zet dus je pokerface op bij tegenslag en juich en high-five bij elke actie en ieder punt. Als je maar blijft glimlachen en een zelfverzekerde houding aanneemt, dan ga je je vanzelf zekerder voelen, motiveer je je teamgenoten én master je de psychologie van de rivaal: je zorgt dat je tegenstander niet mentaal groeit van jouw dipjes en wél geïmponeerd raakt door de sterke mindset die je uitstraalt!  

Allen, M. S., Robson, D. A., Martin, L. J., & Laborde, S. (2020). Systematic review and meta-analysis of self-serving attribution biases in the competitive context of organized sport. Personality and Social Psychology Bulletin, 46(7), 1027–1043. https://doi.org/10.1177/0146167219893995 

Campo, M., Champely, S., Louvet, B., Rosnet, E., Ferrand, C., Pauketat, J. V. T., & Mackie, D. M. (2019). Groupbased emotions: Evidence for emotionperformance relationships in team sports. Research Quarterly for Exercise and Sport, 90(1), 54–63. https://doi.org/10.1080/02701367.2018.1563274 

Fransen, K., McEwan, D., & Sarkar, M. (2020). The impact of identity leadership on team functioning and wellbeing in team sport: Is psychological safety the missing link? Psychology of Sport and Exercise, 51, 101763. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2020.101763 

Strack, F., Martin, L. L., & Stepper, S. (1988). Inhibiting and facilitating conditions of the human smile: A nonobtrusive test of the facial feedback hypothesis. Journal of Personality and Social Psychology, 54(5), 768–777. https://doi.org/10.1037/0022-3514.54.5.768